Tafsiirka Quraanka oo kusoo gaba gaboobay Hargeysa+sawiro

Xaflad heer sare ah oo lagusoo gabagabay nayay Tafsiirka Quraanka kariimka ah ayaa waxaa lagu qabtay Machadka Sare ee Ducaadda oo ku yaala Caasimada Somaliland ee Hargeysa.

Xafladaani ayaa waxaa kasoo qayb galay Culimada ugu waaweyn Soomaaliya oo uu ugu horeeya Shiikha weyn ee Muxadithka ah Sh.Cabdulaahi Cali Geele, iyo Sh.Cismaan Cali Xusayn oo ah Shiikha Tafsiirka u dhameeyay Ardayda, waxaa kale oo kasoo qayb galay Maamulaha Machadka Sh.Maxamed Ibraahim Jaamac iyo Ardayda Machadka oo iyaguna dhameeyay Tafsiirka.

Xaflada ayaa waxaa furay Cabdirazaaq Yaasiin Sulaymaan kadib waxaa warbixin kooban ka jeediyay Maxamed Xuseen Axmed (AFCAD) oo hormuud u ahaa Qaban qaabiyaasha Xaflada waxaana uu ka sheekeeyay Xiligii Tafsiirku uu bilowday iyo xiligii uu dhamaaday waxaana ay kala ahaayen: 14-safar-1437 hijiri oo waafaqsanayd 27-11-2015 miilaadi waxaana uu dhamaaday saaka oo Taariikhdu tahay 12-jaamudl uula-1438 hijir ahna 09-02-2017 miilaadi. Waana sanad iyo 3 bilood oo laba bari la’ ama sanad iyo 2 bilood iyo 13 bari.

Sidoo kale waxaa munaasadaba ha hadlay Burhaan Cali guray oo Magaca Ardayda ku hadlay waxaana uu sheegay inay aad uga faaidaysteen shiikha ayna u mahadcelinayaa hadeer iyo hadhowna ay shiikha ka faaidaysan doonaan.

Sh.Maxamed Ibraahim Maamulaha Machadka ayaa waxaa uu Mahadcelin usoo jeediyay Labada Shiikh ee kala ah Sh.C.laahi Cali Geele iyo Sh.Cismaan Cali Xuseen oo Wakhtigeeda soo horay si ay Ardayda ugu faaideeyana waxaana uu Dardaarmay in Culimada laga faaidaysto isaga oo intaasi ku daray in Ardayda Machadku ay in ka badan inta ay machadka ku qaataan ay ka dhagaystaan Cajalada Kutubtana ay ka akhriyaan.

Sh.C.laahi Cali Geele oo isaguna Munaasabada kalmad ka jeediyay ayaa wuxuu sheegay in Ardayda Machadku ay haystaan Fursad qaali ah oo hada kor aanan u suura galin Qof daalibi cilmi ah waana in Aasaasiyaatkii Nolosha ay u dhamaystiran yihiin Culimadiina ay mar walba helayaan, waxaana uu dardaarmay Shiikhu in laga faaidaysto Wakhtiga oo laba sano 10 sano faaidadeed laga dhigo, Ikhlaaskana lagu dadaalo.

Sh.Cismaan Cali Xuseen ayaa waxaa uu gaba gabadii Xaflada waxaa uu sheegay in Soomaalidu aysan Aqoon Culimadooda aysanna ka faaidaysan isagoo Tusaale usoo qaatay Shiikh Cabdulaahi Cali Geele oo ah Caalim Soomaaliyeed oo dhan Xadiithka iyo Culuumtiisa Bad ku ah, waxaana uu shiikhu Dardaarmay in laga faaidaysto Shiikha isaga oo Ardaydii Tafsiirka dhamaysayna u ijaaseeyay Tafsiirka Quraanka kariimka.

Waxaa Xusid mudan in Shiikh Cismaan uu Ardayda u Akhriyay Tafsiirka Quraanka ilaa Nisaa oo si toos ah ay uga qaadeen inta kalana, waxaa ay uga qaateen Daah gadaashiis oo Cajaladaha uu duubay ayay ka faaidayseen.

Gaba gabadii ayaa Ardaydu waxaa ay Shiikha Gudoonsiiyeen Shaaho Sharaf iyo Hadiyad Qiima badan oo ay Shiikha ku karaamaynayaan waxaana Xafladu ay kusoo gaba gabowday Jawi farxadeed oo aah u qurux badan.

Q/R:c/raxmaan bilaal caad

NOOLAATAY HIDIDIILADII NAXASHKA SAARNAYD/ W/Q:Abdirahman Yasin Dayah

Mahadi dhamanteed ebbe ayay usugnatay, nabad iyo naxariisi korkiisa ha ahaato suubane nabbi maxamed (scw).

10 luulyo 1967 abwaan qasim (noolaatay yididiiladii naxashka sarnayd)

Hadii la  rumeeyay somalinimadii xorta ahayd, hadii rabitanka shacabku hirgalay, waxan go,aansaday inan idin la wadaago tusmo qormeed kooban oo aan rayigayga iyo shacabka somaliyeed kooda ku cabiray.

Malmuhu waxay ahayeen kuwa leh xiiso gooni ah, sanadkii tagay dhamadkiisa iyo curashadii sanadkan dalku wuxuu ahaa mid ay ka socdaan olole dorashooyin,  shacabka oo daashaday hagardaminta, musuq masuqa iyo dhibta dabada dheraatay ee siyaasiyiinta , waxay ahayeen kuwa leh hal rajjo hal iftiin iyo hal rabitaan oo qura.

Madashu waa muqdisho, hardanka iyo tartanku wuxuu dhex yaalay rag wada aftahano ah,rug cadayaal garku ciraystay, kuwa maal aduun iyo mid shisheeya wada iyo rajadii kulmisay umadnimadii hodanka ahayd , dorashada farmaajo ayaan ku tilmaamay rajadii kaliya ee ay somalidu naawilaysay.

Casimadda Soomaaliya iyo qaybaha dalka oo dhan si xoog leh ayaa looga soo dhoweeyay doorashada Madaxweyne Farmaajo. Sidoo kale meelo badan oo qurbaha ah ayaa laga soo dhaweeyay.

Waxay muujineysaa in dadweynaha Soomaaliyeed uu biseylkooda siyaasadeed aad uga sarreeyo doonista dhinacyada uxaglinaayay rabitaanka shisheeye.

Waxaan u hambalyeynayaa Baarlamaanka Soomaaliya oo muujiyay Madaxbannaani dhamaystiran kana guuray qaar badan oo ka mid ah dhaqanadii ragaadiyay Baarlamanadii horre.

Waxay qireen inay yihiin matalayaal dhab ah, danta dadka iyo dalka ayay uxagliyeen iyaga oo iska fogeeyay eex, musuq maasuq iyo wixii aan saaxadda siyaasadeed ku baranay.

Qoraxdii soo baxday 8 feb waxay ahayd shucaac daaha ka qaaday hirgelinta is ahaanshaha somalida manta, waxay xoojisay midnimadooda , dadka wax odorsaahina waxay ixaqiijiyeen inuu yahay shakhsiga kaliya ee midnimada somalidda kulmiyay.

Xusuusaha mahadhada ah ee farmaajo

Somalidu farmaajo waxay ku barteen muddo dhan 6bilood oo uu noqday awood iyo iftiin la mahdiyay,  oo u,ahaa  raysul-wasaraha somaliya; waxa uu wax ka qabtay.

1.dib udhiska haybad ciidan qaran oo ahayd kaalin uu dib usoo nooleeyay

2.daryeelida ciidanka naafada77 iyo dhawacyada ciidanka somaliya

3.la xisabtanka hay,adaha calamka ee deeq bixiyayaasha ah  iyo amarkisii ahaa inay fariisimahoodu noqdaan muqdisho.

4.noolayntii haykalka maliyadeed ee dakhliga dawladda.

5.adeegsashada gadiid ka dadweynaha iwm.

Casharkaan cusub wuxuu daafaha dunidda baray inay somaliya cusub dib u curatay , saxaafadda calamka kuwooda ugu samaynta badan ayaa qiray inay somaliya dimuqradiyadeedu tahay miday Africa iyo carabtu kaga dayan karaan.

Gunaanudkaygu wuxuu yahay somaalay aan uducayno, aan la shaqayno, aan uhagar baxno

Madaxweyne farmaajo waxan leeyahay “madaxweyne ku ciil tirnay ee na ciil bixi”

Qoraa:abdirahman yasin dayah

 Email: cukaashe5555@gmail.com

Dhabaatooyinka Shaqo la.aanta

Alle kor ahaaye waxa uu abuuray ilmo aadan waana uu karaameeyay isla markaana u nimceeyay waxa uuna ku galadaystay garaad iyo garasho oo ay u kaalmaystaan raadinta iyo soo saarista riziqa xalaasha ah iyo in ay ka baxaan shaqo la.aanta.
Shaqo la.aanta waxa ay ka mid tahay wax-yaalaha ogu daran ee soo waajaha umadaha maxaa yeelay shakhsiyaadka waxa ay ka hor istaagtaa shaqada halka ay bulshaduna waayayso ka faa.iidaysiga shakhsiyaadkaas.
Waa maxay shaqo la,aan (baagamuudo)?
Waa qofka oo waaya wax uu qabto amaba ka shaqeeyo isagoo awooda qabashada howshaas.
Sababa shaqo la,aanta
Waxaa soo badanaya aqoon-yahano ka baxay jaamacadaha dalka iyo kuwo kale ee dibada ahba hadana shaqo la,aantii aad ayay u baahsantahay ineey yaraato iska daaye way sii kordhaysaa waxa in la is waydiiyo mudan maxaa sababay arintaa?
Sababaha keena waxaa ka mid ah:
1.    Dowlad la,aan
Tan iyo markii ay dhacday dowladii dhexe ee dalka ka arimin jirtay lama helin dowlad buuxisa wax-yaalihii ay qaban jirtay dowladaas. Shaqo la,aan badan ma jirin waagaa hadeey jirtana wax la sheego ma ahayn.
2.    Mahajka waxbarasho
wax-yaalaha umadaha laga qiimeeyo waxaa ka mid ah man-hajkooda waxbarashada sida uu yahay haduu mid cilmiyaysan una qalma heerka uu ardaygu marayo waxaa la oran karaa umadaasi wadadii horumarka ayay gacta saartay, laakiin haduu yahay mid liita oon kuna haboonayn marxalada uu ardayga ku jiro umadaasi horumar kama soo socdo.
3.    wax-soosaar la,aanta.
Dadku in ay iyagu isku filaadaan ka dib aduunka kale wixii ka soo hara u iibkeeyaan, halbeeguna noqdaa in aanu cuno waxaan soo saarno, xiranana waxaan samayno, asidaa ayaa lagu yaqaanaa umad doonaysa liibaan.
Shirkadaha ogu waa waayn ee dalka ka howl-gala waxa ay inta badan ku shaqaeeyaan qaabab keenaya shaqa la.aanta amaba ka qayb qaadanayo.
Qaarka mid asxaabta oo aan wada sheekaysanay waxa ay ii sheegeen in inta badan shaqada la isku siiyo qaab qabiil ama waji-garad iwm.
Waxaa jira dad badan oo aqoon u leh xirfadii ay ka shaqayn lahaayeen laakiin aysan dalka ka helayn xirfadaas.
Dhibaatooyinka shaqo la,aanta
Shaqa la.aanta ayaa keentay dhibaatooyin badan oo bulashadu la wareertay waxaana ka mid ah qodobdan:
1.    koru kaca xaga faqriga
soomaalida waxaa lagu tiriyaa wadamada ogu hodansan xaga khayraadka bada iyo barigaba isla markaana ah wadanka ogu faqiirsan xaga nolasha waxaa sababay dadka oo ka faa,iidaysan waayay barwaaqada iyo baraaraha ay haystaan
2.    guurkii oo yaraaday
shaqo la,aanta waxa ay sababtaa guurka oo laga daaho, illeen waxaa laga doonayo qarashkii uu ku dhisi lahaa qoyska sidoo kale waa in uu masruufaa reerka.
3.    caadooyin xun xun
Haduu qofku waayo wax uu naftiisa ku maareeyo waxaa ka dhasha in uu yeesho tilmaamo aan wanaagsanayn sida shaxaadka, tuugsiga ama dawariga.
4.    Badashada jariimooyinka
Waxaa kaloo ka dhasha shaqo la.aanta qalafsanaan iyo faafida dilalka, in la xambaaro fekerada wax burburiya.
Dawaynta mushkiladaas
1.    In la tarbiyeeyo lana barbaariyo ubadka laguna beero in ay shaqaystaan jeclaadaanna camalka.
2.    Ina la tirtiro oo lala dagaalamo arinta ah shaqadan iima qalanto oo heerkayga waxbarasho ama bulsho way ka hoosaysaa.
3.    Dowladana in ay samayso shaqo abuur

 W/Q:khaliil aala-sheekh

TILMAAMAHA ARDAYGA GUULAYSTAY

Ardaynimadu waa fadli ILaahay ku galadaysto qayb kamid ah Adoomihiisa, halka kuwe kale aysan heli nasiibka ah inay waxbartaan duruufo haysta owgeed sida faqri, dagaalo dheeraaday cid waxbarta oo aysan helin, iwm 

Hadaba qofkii nasiibkaas hela waa inuu dareensanyahay in nimco dheeraad ah uu haysto nabiguna naxariis iyo nabad gelyo dushiisa ha ahaatee waxa uu yidhi

 (من يُرد الله به خيرا يفقّه في الدّين) رواه البخاري ومسلم

macne: Qofkii ILaahay uu ladoono khayr Waxa uu fahansiiyaa Diinta. 

Allana waxa uu tilmaamay inaysan sinnay qof wax garanaya (aqoon leh) iyo kaan waxba garanahin(Jaahil ah)

 (قل هل يستوي الذّين يعملون والذين لا يعلمون) الزمر الآية 9

Nabegu naxariis iyo nabadgelyo dushiisha ha ahaatee mar kale waxaa uu tilmaay in qofkii wado qaada isaga oo cilmi raadinaya Ilaahay usahlayo wadada Jananada iyo gelisteeda

قال صلى الله عليه وسلم (مَنْ سلك طريقًا يلتمس فيه علمًا سهل الله طريقا به الى الجنة) رواه المسلم 

Baydkii carabiga ahaana waa kii odhanayey:-

العلم يبني بيوتا لا عماد بها** والجهل يهدم بيت العز والشرف

Macne: Cilmugu waxa uu dhisaa guryo bilaa tiirar ah Jahliguna waxa uu dumiyaa guri lahaa ciso iyo sharaf .

Cilmiga ahmiyadiisa wax lasoo koobi karo maaha waana waxa ay umadi ku horu marto sharafna ku gaadho, waxaana sharaf ugu filan Cilmiga in marka qofka aan cilmi lahayn loo tiiriyo uu ku farxo, Jahligana waxaa fool xumo ugu filan qofka jaahilka ah marka lagu tilmaamo jaahil waa uu ka cadhooodo.

Hadaba ardayda fursadda wax barasho heshay iskuma jiraan qaar ayaa ku guulaysatay ujeedkoodii wax barasho, halka ay kuwo kale ay ku fashilmeen.

Waxaan dhanbaalkan ku tilmaami doonnaa kuwa ugu muhiimsan tilmaamaha uu ku suntanyahay Ardayga guulaystay 

TILMAAMAHA ARDAYGA GUULUYSTAY.

1: Daacadnimo (IKhlaas) waa Arday wax ubaranaya inuu naftiisa ka saara mugdiga Jahliga gaadhsiiyana iftiinka Cilmiga rajaynaya inuu Aakhiro ku badbaado cilmiga Alle baray Jannadana ku galo.

2: waa Arday waqtigiisa qorsheeya oo dareesan qiimaha waxqtigu uu leeyahay jadwal usameeya noloshiisa iyo hadafkiisa wax barasho, xisaabiya bishan maxaad gaadhay, lixdan bilood maxaa qabatay, sanadkii tagay maxaa kuu kordhay.

3: waa Arday ixtiraama qadariya maamuusa macalinkiisa macluumaadka uu sheegayana u dheg raariciya si aadaab iyo xushmana leh ula dhaqma.

4: waa Arday ixtiraama dhamaan dadka iyo bulshadiisa hadaladisa iyo ficilkiisaba ay ka muuqato aqoontu. 

Waxaana ladhahaa

الإحترام لايدل على الحب وإنما يدل بحسن التربية 

Macne: inaad cid ixtiraamto ku tusi mayso jacayl aad jeceshahay cidda aad ixtiraamtay laakiin wax ku tusaysaa tarbiyad waanaag .

4: waa Arday joogteeya waxbarashada mar walbana heer kiisa waxbarsho kor uqaada. 

5: waa Arday fadhiista boosaska hore ee fasalka, aan xagga danbe is marin si uu waxyaale kale ugu mashquulo dib is marintuna waa caadada ardayga caajis loowaha ah. 

6: waa Arday firfircoon oo kaqayb qaata dhamaan howl qabadyada madarasadiisa ka jira sida aqoon iswaydaarsiyada nadaafada Madarasada, iwm.

6: waa Arday higsi sare leh aaminsan inuu wax ku soo kordhin karo Adduunka, dadkiisana wax uqaban karo.

7: waa Arday dadaal badan casharka siwacan udhagaysta marka uu macalinku jeedinayo, hadhowna soo muraajaceeya wixii shaqo guri ahna kasoo sheqeeya. 

Arday walbaana ardayga uu ka dadaal badnaa xilligii wax barashada beri wuu ka darajo sarayn doonaa,kana aqoon badnaan doonaa.

baydkii carabiga ahaana waa kii odhanayey:

بقد الكِد تٌكتسب المعالي ** ومن طلب العٌلى سهر الليالي

Macne: sida loo kala dadaal badan yahay ayaa loo kala kasbadaa saraynta, qofkii meel sare doonayaana habeenkii ayuu soo jeedaa.

8: waa Arday dhaqan geliya oo aan dayacin talooyinka muhiimka ah kuna qora baal dahab ah iyo buugisa ugu muhiimsan ama ku dhejista waraag ay ku qorantahay gidaarka si uu marba uxusuusto .

9: waa Arday alle ku xidhan cibaadaysta akhlaaq fiican leh xumaha iyo danbiya ka fogaado, Ardayguna haddi uu xumo iyo denbiyo sameeyo dhibaato weyn ayuu kala kulmayaa oo saba karta inuu waxbarashada sii wado, maskaxda ama qalbiga qofkuna waa muraayad mar kasta oo uu qofku danbi sameeyana shibic madow ayaa isku qorta ilaa qalbigu wada madabaado, Qalbi madoobaaday oo wasakhoobayna wax ma qaybi karo mana fahmi karo.

Ogaw Arday markasta oo xumahaaga iyo denbigaagu bato fahankaaguna wuu yaraanayaa markasta oo aad alle ku xidhnaato aadna dhowrsoontahayn Ilaahay fahan sheeraad ah ayuu kuu furayaa. 

Qiso. Imaamkii waynaa ii SHaafici ayaa iska dareemay fahan xumo markaas ayuu shiikhiisii Wakiic ibnu Jarraax usheegay, shiikh Wakiic talo dhaxal gal ah ayuu siiyey oo ahayd :- iska ilaali maacaasida Cilmiguna waa nuur nuurka Allana lama siiyo qof Alle caasinaya imaamu shaaficina waa kii lahaa : 

شكَوْتٌ الى وكِيع سُوء حفظي ** فأرشدني الى ترك المعاصي 

وأخبرني بأنّ العلم نور        **     ونور الله لا يٌهدي لعاص

10: waa Arday macalinkiisa la leh xidhidh xeel dheer ka faa’ idaysta fasalka iyo xiliyada kalaba, wax yaalaha soo wajaha kala tashada gaar ahaan xagga wax barashada. 

11: waa Arday udulqaata dhibka waxbarashada iyo adaygeeda culamadu waxay odhan jireen:-

لا ينال العلم براحة الجسد

Macne: laguma gaadho cilmiga jidhka oo loo raaxeeyo.

Taariikhda dadkii wax bartay mar aad akhriso waxaad arkaysaa arimo adag oo ay uu soo mareen sida safaro dhaadheer oo ay weliba cagahooda ku soconayeen, gaajo iyo haraad ilaa qaarkood ay kaadidooda ka cabbeen marar badan. 

11: waa arday wax akhriya oo aan ku eekaan casharka uu soo dhigtay iyo muqarkiisa keliya gaar ahaan takhasuskiisa buugaag badan ka Akhriya. 

11: Waa Arday nadaafadda ku dadaala jidhkiisa iyo dharkiisuba nadiif tihiin soo cadayda cidiyahana iska gura. 

12: Waa Arday aan ujarjarin madarasadiisa waqti horana yimaada habsankana  la taxadara.

13: waa Arday ducaysta Allana ka barya inuu cilmiga usahlo fahansiinayana Nebiga naxariis iyo nabadgelyo dushiisha ha ahaatee waxaa ka sugnaatay inuu ku ducaysanjiray:

(اللهمّ إني أسألك علمًا نافعًا ورزقًا حسنًا)

Macne: Allow waxaan ku waydaystay cilmi naafic ah(waxtar leh) iyo risqi wanaagsan.

Maxay ku latahay Nebiga oo Alle doortay hadana saas ku ducaysanaya ardiyoow miyaadan adigu ka mudnayn inaad ducadaas iyo kuwo kalaba ku celcelso in badan? 

14: waa Arday aan hilmaamin waalidkiis adduunka sabab ugu ahaa inuu yimaado waxna soo baray iyo dhammaan cid kasta oo waxbarashadiisa ka qayb qaadatay.

Qore: c/raxmaan axmed garaad soofe

Cabdigaraad2016@gmail.com